بازاندیشی تحلیلی ساختار معروف به گرمابۀ ایلخانی ربع رشیدی تبریز

بیان مسئله: ربع رشیدی یا رشیدیه یک مجموعۀ معماری و بنا به آنچه در نزهت‌القلوب (740 ه.ق.) آمده است «شهرچه‌ای» فرهنگی و دانشگاهی در شمال شرقی تبریز و در کوه‌پایۀ سرخاب بوده است که در عهد ایلخان سلطان محمد خدابنده اولجایتو با همت و نظارت خواجه رشیدالدین فضل‌الله همدانی طراحی و ساخته شد. بر اساس وقف‌نامۀ ربع رشیدی، مجموعۀ معماری شهرچۀ ربع رشیدی دارای بناهای همگانی و عام‌المنفعۀ بسیاری بوده و گرمابه نیز داشته است؛ بنابراین، انتظار می‌رفت که در کاوش‌های باستان‌شناختی ربع رشیدی نشانه‌هایی از گرمابۀ ربع رشیدی شناسایی و کاوش و خاک‌برداری شود. کما اینکه در سومین فصل کاوش، در بخش جنوب شرقی محوطۀ تاریخی و اثر ملی ربع رشیدی، ساختاری خاک‌برداری شده است که آن را صراحتاً یک گرمابۀ ایلخانی معرفی کرده‌اند. اکنون، پرسش بنیادین این نوشتار، چیستی و کارکرد ساختار معرفی‌شده به نام گرمابۀ ایلخانی ربع رشیدی است.هدف پژوهش: در ابتدای برنامه‌ریزی و تدوین و طراحی هر طرح و پلان و برنامۀ مرمتی، شناخت درست و بازشناسی روش‌مند چیستی و کارکرد و ماهیت و هویت یک بنای تاریخی و باستانی، ضرورتی بنیادین و چالشی گریزناپذیر است؛ به گونه‌ای که هیچ مرمت‌گری نمی‌تواند بدون شناخت تاریخی و باستان‌شناختی یک اثر معماری و ساختار باستانی‌اش، آن را به‌درستی و به صورتی روش‌مند مرمت کند.روش پژوهش: بررسی تحلیلی پلان، فضاسازی و مصالح معماری ساختار معروف به گرمابۀ ایلخانی رشیدیه در مقایسه با ساختار و تأسیسات و مصالح معماری گرمابه‌های تاریخی شناخته‌شدۀ ایران تفاوت‌هایی آشکار نشان می‌دهد.نتیجۀ پژوهش: بر مبنای فرضیه‌سازی به شیوۀ ابطال‌گرایی ساختار معروف به گرمابۀ ایلخانی ربع رشیدی، نمی‌توانسته کارکرد گرمابه داشته باشد؛ و البته هیچ نشانۀ باستان‌شناختی‌ای بر دیرینگی ایلخانی آن دلالت ندارد. نویسندگان در پایان فرضیۀ سازه‌ای برای رنگرزی و یا دباغی را برای این ساختار پیشنهاد کرده‌اند.